فراگیرشدن رسانهها در آغاز قرن بیست و یکم و موضوع جدی نقش اینترنت در شکلدهی به فرهنگ، هویت و باورها و ارزشهای اجتماعی، اهمیت پژوهش در این زمینه را افزایش داده است. در جامعۀ امروز ما،گرایش به اینترنت و استفاده از آن چنان رایج شده است که بیشتر خانواده ها،رایانۀ شخصی دارند و اعضای خانواده بخش زیادی از وقت خود را در استفاده از اینترنت سپری می کنند. اینترنت در میان همۀ گروههای اجتماعی اعم از زن و مرد، پیر و جوان، بی سواد و با سواد از جذابیت خاصی برخوردار است. در این نوشتار بر آنیم تا برخی آسیبهای فرهنگی ناشی از استفاده بیضابطه از این ابزار ارتباط جمعی را بررسی نماییم.
• کم رنگ شدن ارزش های مترقی
هر جامعه صاحب ارزشهایی است که از فرهنگ آن ناشی میشود، ولی برخی از ارزش های مترقی در جوامع، به موجب تأثیر از فرهنگ بیبند و بار اباحهگر غرب در حال کم رنگ شدن هستند، ارزشهایی چون،حیا و عفت زن، اهمیت داشتن شخصیت انسان و نه جنسیتش و قبح عریان نمایی بدن.
در نتیجه رواج بوالهوسی است که فرستادن تصاویر مستهجن در میان جوامع اسلامی رشد مییابد، روابط آزاد دختر و پسر ترویج میشود، کمپوشی و عریانی در مهمانیها و عروسیها به ویژه در میان جوانان گسترش مییابد و در نهایت ارزش برخی کارها که سازنده ارتباطی سالم و مفید در میان افراد جامعه است، از بین میرود. همین وضعیت در گذر زمان به رشد انجام کارهای خلاف متعالی و ارزش های دینی و حتی ارتکاب به برخی جرمها منتهی خواهد شد. (طارمی،1387).
دوستی و رابطۀ (خارج از عرف) دختران و پسران پیش از ازدواج، از معضلاتی است که به دلایل متعدد-به ویژه در دو دهۀ اخیر- در جامعۀ ما رو به فزونی گذارده است. در جوامع غربی، این دوستیها، نه تنها با هیچگونه منع قانونی و یا ممانعت اخلاقی و عرفی روبهرو نیست، بلکه در چارچوب فرهنگ لیبرالیستی حاکم بر آن جوامع، مورد تشویق هم قرار میگیرد، امّا بنابر تعالیم اسلامی، روابط میان افراد نامحرم تنها در چارچوب اقتضائات تعامل اجتماعی مجاز است و در این روابط باید حدود شرعی رعایت شود. از اینرو، آنچه امروزه تحت عنوان دوستی دختر و پسر در جامعۀ ما در حال گسترش است، با آموزه های اسلام و اقتضائات جامعه اسلامی ناسازگار است. قرآن کریم به صراحت هم دخترانی را که به دوستیهای مخفیانه با پسران روی میآورند و هم پسرانی را که به دوستیهای مخفیانه با دختران روی میآورند به شدت مذمت کردهاست. باید توجه شود که مقصود از مخفیانه بودن این دوستیها، نامشروع بودن آنهاست، یعنی گویی انجام دهنده آن، خود را از شرع مخفی کردهاست، نه اینکه اگر این دوستیهای نامشروع آشکار و علنی شود اشکال ندارد. (در آیۀ 25 سورۀ نساء /آیۀ 5 سوره مائده) (سوزنچی،1392). یکی از معضلات اینترنت دامن زدن به همین دوستیهای پنهانی است.
• گسترش اباحهگری
حفظ حرمت قوانین اجتماعی و رعایت آموزههای اخلاقی از ریشهای ترین اصول هر فرهنگ است. بدیهی است گسترش اباحهگری در فضای مجازی سرانجام بر میزان خودداری افراد جامعه از ارتکاب کارهای غیر اخلاقی و ناهنجار در فضای جامعه اثر خواهد گذاشت. منشأ برخی از کارهای خلاف اخلاق در سطح جامعه مباح شدن آن در فضای مجازی است. (حسینی،1390).
• تضعیف فرهنگ های کم حضور
تأثیرپذیری جدی از هر نوع عرضه فرهنگی از ویژگیهای فضای مجازی است. گرچه این فضا گذرگاه و بستر عرضۀ فرهنگهای گوناگون است، اما فقط آن فرهنگی پیشتاز خواهد بود که حضور پررنگتر و گستردهتری داشته باشد. حقیقت این است که فرهنگ بیبند و بار غرب در سراسر فضای مجازی سایه گسترانده و حکومت زبان انگلیسی موجب شدهاست که کاربران حاضر در فضای مجازی، ضمن درگیری با زبان انگلیسی حاکم، از زبان ملّی خود دور شوند. این وضعیت به صورت طبیعی موجب سیطرۀ فرهنگ غرب بر جوامع گوناگون، به ویژه جوامع اسلامی میشود. بدین وسیله ارزش ها، روشها و هویتهای مطلوب فرهنگ غربی به جوامع تزریق میشود و فرایند دگرگونی عناصر فرهنگی سرعت میگیرد.(طارمی، 1387).
• افسردگی، اضطراب و انزوای اجتماعی
کرات(Kraut) و همکاران در مطالعه طولی، مدلی ارائه کردهاند که بر اساس آن استفاده بیش از حد از اینترنت، انسان را از جامعه و ارتباطات اجتماعی واقعی دور میکند و با حذف نظامات اجتماعی و تسلط بر زندگی افراد میتواند موجبات احساس تنهایی و در نهایت افسردگی را فراهم آورند. (کرات و همکاران، 1996).
در تحقیقی با هدف تعیین رابطه میان استفاده آسیب شناختی از اینترنت و بروز علایم اضطراب و بیخوابی نشان داده شد که میان استفاده آسیب شناختی از اینترنت به طور کلی با بروز علایم اضطراب و بیخوابی و نیز مؤلفه های استفاده آسیب شناختی از اینترنت مانند اشتغال ذهنی، تعارض و مقابله با بروز علایم اختلال اضطراب و بیخوابی همبستگی معناداری وجود دارد. استفاده افراطی از اینترنت معمولاً با مفاهیمی مانند استفاده آسیب شناختی از اینترنت، اختلال اعتیاد به اینترنت، وابستگی به کامپیوتر، وابستگی آنلاین و اعتیاد سایبری، استفاده بیش از حد از اینترنت و استفاده مسئله ساز از کامپیوتر توصیف شده است. (مسعود نیا، 1390).
یابارا(Ybarra) در مطالعه خود اضطراب را هم بهعنوان نتیجه و هم بهعنوان یک عامل خطر در استفاده از اینترنت معرفی کردند. آنها با مطالعه درباره جوانانی که استفاده جبری از اینترنت داشتند نشان دادند که هر مقدار جوانان احساس اضطراب بیشتری را در مدرسه گزارش کردهبودند، به همان اندازه استفاده از اینترنت بهویژه به صورت ارسال پیام نیز بالاتر بود. (یابارا 2005).
در نهایت باید گفت گسترش اینترنت در جامعه موجب بروز فرصتهایی جهت افزایش آگاهی افراد و حتی ایجاد اشتغال برای برخی از افراد شده است، ولی تهدیداتی نیز به همراه دارد. مثبتترین پیامد اینترنت را می توان تسهیل و تسریع ارتباطات و تبادل اطلاعات دانست، منفی ترین پیامد آن را می توان به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، منزویشدن آنها، ازهم پاشیدگی بنیان خانوادهها، اعتیاد به اینترنت دانست، همچنین اینترنت به دلیل تسهیل ایجاد روابط دوستانه و عاشقانه، در زمینه های غیر اخلاقی بسیار مورد توجه قرار گرفته و موجب سهولت خیانت در روابط زناشویی و ایجاد روابط نامشروع میشود. (شیرودی،1387).
نکتۀ آخر اینکه ما باید بدانیم که کنترل خارجی برای حفظ کردن عزیزانمان از آسیب های اینترنت کافی نیست، بلکه باید آموزشهای اخلاقی و معنوی ما تا جایی باشد که افراد همواره خود را در محضر خدای تعالی ببینند و بدین ترتیب بیاموزند که در محضر حق گناه نکنند. امام خمینی (ره) نیز فرمودند: «عالم محضر خداست، در محضر خدا گناه نکنید.» ما تنها زمانی به این امر دست مییابیم که اطمینان حاصلکنیم که ایمان واقعی و ریشه دار در وجود افراد نهادینه شده است.
نگارندگان:
مهدیه سنایی فر(دانشجوی دکتری رشته برنامه ریزی درسی)
مرضیه سنایی فر
فهرست منابع
منابع
-امیدوار،ا.صارمی،ع (1381). اعتیاد به اینترنت، تهران،انتشارات تمرین
-حسینی،ع (1390). نقش اینترنت در تغییر ارزش های دینی. دین و رسانه،س 9،ش4.
-درگاهی،خ.رضوی،م (1386).اعتیاد به اینترنت و عوامل مؤثر بر آن در ساکنان منطقه 2 غرب تهران،فصلنامه پایش،سال ششم،شماره سوم، 272-265.
-دورانت، و (1381). (تاریخ تمدن، قیصر و مسیح)،ترجمه:عنایت،ح.داریوش،پ. سروش،ع.تهران،انتشارات علمی-فرهنگی.
-سعیدی،ع.شکیبا،1 (1384).روان شناسی و آسیب شناسی ارتباطات اینترنتی، تهران، انتشارات سنبله.
-سوزنچی،ح (1392).جنسیت و دوستی، مواجهه ای اسلامی با مسأله دوستی دختر و پسر،قم،نشر معارف.
-شجاعی،م (1387).روان شناسی و آسیب شناسی اینترنت، فصلنامه علمی-تخصصی روان شناسی در تعامل با دین،سال اول،شماره اول،115-142.
-شیرودی،م(1387). اینترنت و پیامدها.فصلنامه فلسفه و کلام،مربیان،شماره 28،183 تا 197.
-طارمی،م (1387). فضای سایبر؛آسیب ها و مخاطرات، رهاورد نور،ش 22.
-ماجراجو،م (1385). نیازها و حجاب دختران،قم،انتشارات عطر یاس.
-مزرعی جوشری،س (1388). بررسی جامعه شناختی تقابل بین فرهنگ و فناوری نوین ارتباطی «تلفن همراه و اینترنت»، کتاب ماه علوم اجتماعی ش 24.
-مسعود نیا،1 (1390). رابطه استفاده آسیب شناختی جبری از اینترنت با بروز علایم اضطراب و بی خوابی در میان اعضاء هیأت علمی دانشگاه یزد،فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی،شماره 61، 75-96.
-مطهری،م (1379). مسأله حجاب،تهران،انتشارات صدرا.
-Ktaut,R,scherlis,w.Mukhopadhyay,T,Manning,J. and Kiesler,s.(1996);"Home Net:A field Trial of Residential Internet services";proceedings of the CHI 96 conference (p.284291);
(Vancouver,B.C.,Canada,April 1318,1996),New York:Acm.
-Ybarra,M.L.,Alexander,c.and Mitchell,k.J.(2005);"Depressive symptomatology,Youth internet. Use, and online Interactions:A National survey";Journal of Adlescent Health,Vol.36,pp.9-18
نظرات شما عزیزان: